"اندیشه امام خمینی" قطب‌نمای حرکت انقلاب اسلامی است
امام جمعه بخش مرکزی یزد گفت: امام خمینی با بنیان‌گذاری جمهوری اسلامی ایران، نهضتی را آغاز کرد که امروز هم چراغ راه ملت ایران در مسیر عزت و استقلال است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از یزد، 14 و 15 خرداد هر سال، فرصتی است برای بازخوانی اندیشه و راه بنیان‌گذار کبیر جمهوری اسلامی ایران؛ امامی که نه‌تنها تاریخ ایران، بلکه معادلات جهانی را دگرگون ساخت و اسلام را از حاشیه عبادت‌خانه‌ها به متن حیات سیاسی و اجتماعی امت بازگرداند. امروزه نیز در میانه پیچیدگی‌های سیاسی، چالش‌های معیشتی، و تقابل‌های فکری، رجوع به اندیشه امام خمینی(ره) می‌تواند چراغی فراسوی ملت قرار گیرد.
به همین مناسبت، گفت‌وگویی تفصیلی با آیت‌الله سید محمدکاظم مدرسی، امام جمعه بخش مرکزی یزد، انجام دادیم؛ عالمی که در سخنرانی‌ها و خطبه‌های خود بارها به میراث نظری و عملی امام راحل اشاره کرده و بر لزوم زنده نگه‌داشتن راه ایشان در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دینی تأکید داشته است. آنچه می‌خوانید، حاصل این گفت‌وگوی صریح و تحلیلی با وی درباره شخصیت، اهداف و ماندگاری خط فکری حضرت امام خمینی(ره) است.
تسنیم: با توجه به قیام 15 خرداد 1342، امام خمینی(ره) چگونه توانست نهضتی مردمی را در برابر رژیم پهلوی بنیان بگذارد؟ تحلیل شما از ویژگی‌های رهبری ایشان در آغاز نهضت چیست؟
امام خمینی در شرایطی نهضت را آغاز کرد که استبداد داخلی و استعمار خارجی ریشه‌دار شده و بسیاری از مردم به ظاهر از تغییر وضع موجود ناامید شده بودند. اما امام راحل با تکیه بر ایمان، اخلاص و اتصال عمیق به منبع وحی و سنت اهل‌بیت(ع)، توانست بار دیگر دین را به عرصه جامعه بازگرداند و مردم را نسبت به مسئولیت اجتماعی‌شان آگاه سازد. ویژگی برجسته رهبری ایشان، تلفیق دین با سیاست بود؛ یعنی تبیین اینکه دین اسلام نه‌تنها در محراب و سجاده خلاصه نمی‌شود، بلکه برای اصلاح اجتماع و برپایی قسط و عدل نیز آمده است. امام بدون تکیه بر قدرت نظامی یا جریان‌های حزبی، تنها با اتکاء به ایمان مردم و گفتمان دینی اصیل، نهضتی را بنیان نهاد که پایه‌گذار انقلاب اسلامی شد. آنچه ایشان را از دیگر رهبران متمایز کرد، صداقت در گفتار، شجاعت در موضع‌گیری، استقلال رأی، دوری از مصالحه با باطل، و اعتماد عمیق به وعده‌های الهی بود.
تسنیم: در یکی از خطبه‌ها اشاره کردید که امام، انقلاب را بر سه اصل «نفی استبداد، نفی استعمار و عزت اسلام» بنا نهادند. این سه اصل امروز چه جایگاهی در جمهوری اسلامی دارد؟
این سه اصل، ستون‌های اصلی بنای جمهوری اسلامی ایران هستند و اگر بخواهیم نظام را با شاخص‌های امام بسنجیم، باید ببینیم چقدر در مسیر تحقق همین اصول هستیم. نفی استبداد یعنی مردمسالاری دینی؛ اینکه مردم در تعیین سرنوشت خود نقش دارند و رأی آنان معیار مشروعیت حاکمیت است. نفی استعمار یعنی استقلال واقعی در همه شئون، از اقتصاد گرفته تا فرهنگ، سیاست و امنیت؛ اینکه سرنوشت کشور در دست بیگانگان نباشد. و عزت اسلام یعنی اینکه اسلام تنها به عنوان دین فردی و عبادی مطرح نباشد، بلکه به عنوان نظامی اجتماعی و حکومتی به رسمیت شناخته شود و ارزش‌های اسلامی در همه ارکان اداره کشور حضور داشته باشد. امروز نیز هر جا که انحرافی در مسیر انقلاب دیده می‌شود، به سبب فاصله گرفتن از همین اصول است، و هر گامی که در مسیر پیشرفت و اقتدار برداشته‌ایم، در سایه وفاداری به این سه اصل بنیادین بوده است.
تسنیم: شما در یکی از خطبه‌ها جمهوری اسلامی را «امانتی الهی» نامیدید. به نظر شما، امام خمینی چگونه توانست مردم را به مشارکت فعال در ساختار نظام اسلامی وارد کند؟
امام خمینی از ابتدای نهضت تا آخرین روزهای عمر پربرکتشان همواره بر نقش مردم در شکل‌گیری و استمرار نظام اسلامی تأکید داشتند. ایشان باور داشتند که بدون حضور مردم، نه تنها انقلاب پیروز نمی‌شود بلکه استمرار و تثبیت آن نیز ممکن نخواهد بود. امام با احیای اعتماد مردم به دین، نشان داد که اسلام نه‌تنها با اراده ملت ناسازگار نیست بلکه در دل خود بهترین مدل مشارکت مردمی را دارد. با مردمی‌ترین روش‌ها، همچون رفراندوم تعیین نوع حکومت، و تأسیس نهادهای انتخابی مثل مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری، مردم را در ساختار نظام اسلامی وارد کرد و به آن‌ها میدان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری داد. این نگاه، ریشه در همان اعتقاد عمیق امام به کرامت انسان و جایگاه او در نظام توحیدی داشت؛ امام معتقد بود مردمی که به اسلام ایمان دارند، شایسته آن هستند که خود برای آینده‌شان تصمیم بگیرند.
تسنیم: از نگاه شما، جایگاه رأی مردم در اندیشه امام خمینی چه بود و این نگاه چه تفاوتی با نظام‌های دیگر داشت؟
رأی مردم در اندیشه امام خمینی، تنها یک ابزار سیاسی نبود بلکه تجلی اراده ملت در چارچوب دین و شریعت به شمار می‌رفت. امام می‌فرمود میزان رأی ملت است، اما این رأی در دل خود به اصل مشروعیت هم گره خورده بود. یعنی مردم در چهارچوب قوانین اسلام، صاحب حق انتخاب و نظارت بودند. تفاوت نگاه امام با نظام‌های غربی در این بود که رأی مردم در نظام اسلامی، نه از دل سکولاریسم و حذف دین، بلکه از دل اعتقاد به حاکمیت الهی برمی‌خاست. این مردمسالاری دینی، تلفیقی بی‌نظیر از ایمان و اراده عمومی بود که هم‌زمان هم مشروعیت را از خدا می‌گرفت و هم مقبولیت را از مردم. در نتیجه، جمهوری اسلامی نه حکومت دین‌سالاران است و نه دموکراسی صرف، بلکه نظامی است مبتنی بر رأی مردم در چارچوب ارزش‌های الهی، که امام آن را به‌درستی تئوریزه و در عمل پیاده کرد.
تسنیم: روز قدس یادگار امام راحل است. به‌نظر شما چرا ایشان بر جهانی‌سازی این روز تأکید داشتند؟
امام خمینی با نگاهی عمیق و فراتر از مرزهای جغرافیایی، مسأله فلسطین را صرفاً یک نزاع محلی نمی‌دانستند بلکه آن را نماد تقابل جبهه حق و باطل، و آزمونی برای بیداری امت اسلامی معرفی کردند. به همین دلیل آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به‌عنوان روز جهانی قدس نام‌گذاری کردند تا هر سال امت اسلام، با حضور در صحنه، حمایت خود را از مظلومان عالم به‌ویژه مردم فلسطین فریاد بزند. جهانی‌سازی این روز در واقع دعوتی بود به وحدت مسلمانان و آگاهی‌بخشی به ملت‌ها برای شکستن سکوت در برابر استکبار و صهیونیسم. امام با این ابتکار، قدس را از جغرافیای محدود بیرون کشید و آن را به پرچم بیداری اسلامی در سطح جهانی تبدیل کرد. این نگاه راهبردی امام سبب شد روز قدس نه‌فقط یک مناسبت، بلکه یک جنبش جهانی در برابر ظلم باشد، که امروز نیز آثار آن را در بیداری ملت‌ها، شکل‌گیری جبهه مقاومت و افول تدریجی هیمنه صهیونیسم شاهدیم.
تسنیم: شما در خطبه‌ای فرمودید بسیج یک فرهنگ است. این نگاه امام خمینی به بسیج چه ویژگی‌هایی داشت که آن را به نهادی مؤثر در همه عرصه‌ها تبدیل کرد؟
امام خمینی بسیج را تنها یک سازمان نظامی نمی‌دانستند بلکه آن را به‌مثابه یک گفتمان تمدن‌ساز معرفی کردند. از نگاه امام، بسیج یعنی ایمان در عمل، غیرت در دفاع، عقلانیت در تصمیم و جهاد در همه میدان‌ها. فرهنگی که بسیج را از سنگر جنگ تحمیلی به سنگرهای علمی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سازندگی کشاند، برخاسته از همین درک عمیق امام از ظرفیت مردم بود. بسیج در منظومه فکری امام، مظهر حضور مردم برای حل مسائل کشور بود؛ مردمی که بدون انتظار، با بصیرت و معرفت وارد میدان می‌شوند. امام با این نگاه توانست نیرویی خلق کند که نه به بودجه وابسته است، نه به دستور؛ بلکه به اخلاص، تکلیف‌مداری و روحیه جهادی تکیه دارد. همین ویژگی‌هاست که باعث شده بسیج تا امروز در تمام عرصه‌ها، از دفاع مقدس گرفته تا محرومیت‌زدایی، امنیت، خدمت‌رسانی و جنگ نرم، نقش‌آفرین باشد و همچنان سرمایه عظیم انقلاب باقی بماند.
تسنیم: شما بارها تأکید داشتید که امام خمینی پیرو سنت پیامبر و ائمه در اجرای اجتماعی دین بودند. آیا می‌توان گفت جمهوری اسلامی تجلی «دین حکومتی» مورد نظر اهل‌بیت است؟
بدون تردید، آنچه امام خمینی پایه‌گذاری کرد، تجلی عینی همان الگوی حکومت‌داری اسلامی است که پیامبر اکرم(ص) در مدینه و امیرالمؤمنین(ع) در کوفه پیاده کردند. امام با نگاهی برخاسته از قرآن و سنت اهل‌بیت(ع)، دین را محدود به عبادات فردی ندانست بلکه آن را نظامی جامع برای اداره جامعه معرفی کرد. در مکتب اهل‌بیت، دین نه‌فقط برای تربیت فرد، بلکه برای برپایی قسط، تحقق عدالت، حفظ کرامت انسان و مقابله با ظلم آمده است، و امام خمینی نیز دقیقاً با همین رویکرد، نظام جمهوری اسلامی را بنیان نهادند. این نگاه، دین را از حاشیه زندگی به متن سیاست و مدیریت کشاند و نشان داد که شریعت اسلام، ظرفیت اداره جامعه و هدایت آن به‌سوی تعالی را دارد. بنابراین، جمهوری اسلامی تبلور همان آرمان اهل‌بیت در زمینه حکومت دینی است که با عقلانیت، عدالت، توحید و مشارکت مردم معنا می‌یابد.
تسنیم: پیاده‌سازی دین در دو ساحت فردی و اجتماعی از مباحث مهم خطبه‌های شما بود. امام چگونه این توازن را در بستر حکومت اسلامی رعایت می‌کردند؟
امام خمینی با بصیرتی کم‌نظیر، میان تربیت فردی و ساختار اجتماعی دین پیوندی عمیق برقرار کردند. ایشان می‌دانستند که اصلاح جامعه بدون اصلاح فرد، سطحی و ناپایدار است و اصلاح فرد بدون بستر اجتماعی سالم، ناقص و شکننده. از این رو همواره بر تهذیب نفس، تقوا، اخلاص و عبودیت تأکید داشتند، در عین حال ساختار حکومت اسلامی را نیز بر پایه ارزش‌های دینی بنا نهادند. امام در تربیت نیروهای انقلابی، در تشکیل نهادهای مردمی، در قانون‌گذاری و حتی در تصمیمات کلان کشور، بر اساس آموزه‌های اسلامی عمل می‌کردند. در نگاه ایشان، دین در تمام شئون زندگی جاری است و نمی‌توان میان دیانت و سیاست، یا میان عبادت و عدالت، مرزی کشید. همین توازن هوشمندانه باعث شد تا نظام اسلامی هم روح داشته باشد و هم ساختار؛ هم معنویت را پاس بدارد و هم کارآمدی را مطالبه کند، و این همان مدلی است که اسلام ناب محمدی(ص) به دنبال آن بود.
تسنیم: با توجه به اینکه برخی نهادهای بنیادین مانند کمیته امداد از یادگاران امام هستند، به نظر شما کدام‌یک از نهادها و مفاهیم امروز نیازمند بازخوانی اندیشه امام‌اند؟
حقیقت آن است که بسیاری از نهادهای انقلابی که به دستور امام خمینی تأسیس شدند، حامل یک فلسفه عمیق دینی و اجتماعی بودند و صرفاً برای مدیریت اجرایی کشور شکل نگرفتند، بلکه مأموریت داشتند که روحیه انقلابی، خدمت‌رسانی به مستضعفان، استقلال فرهنگی و عدالت اجتماعی را تحقق بخشند. امروز نهادهایی مانند کمیته امداد، بسیج، صدا و سیما، شورای نگهبان و حتی دانشگاه‌ها بیش از همیشه نیازمند بازگشت به اهداف اولیه خود هستند. همچنین مفاهیمی چون «مردمسالاری دینی»، «ولایت فقیه»، «استکبارستیزی» و «خدمت بی‌منت» که در اندیشه امام جایگاه ویژه‌ای داشتند، امروز باید از نو بازخوانی و تبیین شوند تا از گرفتار شدن در بروکراسی، محافظه‌کاری و فاصله گرفتن از مردم جلوگیری شود. اگر نهادها به آرمان‌های بنیان‌گذارشان بازگردند، قطعاً کارآمدی و مشروعیت آن‌ها نیز تقویت خواهد شد.
تسنیم: در شرایط کنونی که با مشکلات معیشتی، فرهنگی و تهاجم رسانه‌ای مواجهیم، از نگاه حضرتعالی، بازگشت به اندیشه امام خمینی چگونه می‌تواند راهگشا باشد؟
بازگشت به اندیشه امام خمینی یعنی بازگشت به روحیه‌ای که با توکل بر خدا، اعتماد به مردم و تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، طاغوت را سرنگون کرد، جنگ تحمیلی را با عزت پشت سر گذاشت و جامعه‌ای مستقل و مقاوم را بنیان نهاد. امروز در برابر مشکلات معیشتی، آنچه بیش از هر چیز نیاز داریم، عدالت، ساده‌زیستی مسئولان، شجاعت در تصمیم‌گیری و خدمت بی‌منت به مردم است؛ همه این‌ها در سیره عملی امام به‌روشنی دیده می‌شود. در حوزه فرهنگی و رسانه‌ای نیز باید همان جهاد تبیین و روشنگری که امام در برابر دستگاه تبلیغاتی طاغوت انجام داد را با زبان روز در فضای رسانه‌ای امروز احیا کنیم. امام به ما آموخت که اگر اصول را حفظ کنیم و از مسیر عدالت و صداقت خارج نشویم، نصرت الهی قطعی است. بازگشت به اندیشه امام نه یک شعار، بلکه نسخه‌ای عملی برای خروج از بحران‌ها و بازسازی اعتماد عمومی در جامعه اسلامی است.
بازگشت به امام؛ نسخه‌ای برای امروز و فردای انقلاب
به گزارش تسنیم، مرور سخنان آیت‌الله سیدمحمدکاظم مدرسی در این گفت‌وگو نشان می‌دهد که اندیشه امام خمینی(ره) صرفاً متعلق به گذشته نیست، بلکه گفتمانی زنده و پویا برای حل مسائل امروز و ساختن آینده انقلاب اسلامی است. از منظر ایشان، امام با پیوند دادن دیانت و سیاست، دین را از حاشیه به متن جامعه آورد و با اتکا به مردم، ساختاری دینی، عقلانی و مردمی برای اداره کشور پی‌ریزی کرد.
مفاهیمی چون ولایت فقیه، مردمسالاری دینی، بسیج مردمی، عدالت اجتماعی و استکبارستیزی، تنها شعارهای تاریخی نیستند بلکه ابزارهای راهبردی برای عبور از چالش‌های معاصرند. نهادهایی مانند بسیج و کمیته امداد نیز اگر به فلسفه شکل‌گیری خود در اندیشه امام بازگردند، می‌توانند گره‌گشای بسیاری از مشکلات باشند.
در نهایت، آیت‌الله مدرسی تأکید دارد که رمز بقای انقلاب اسلامی، در حفظ روحیه انقلابی، اعتماد به مردم، بازخوانی اصول امام و بازگشت به سادگی، عدالت و معنویت است؛ همان اصولی که انقلاب را به پیروزی رساند و می‌تواند آن را به سمت تمدن نوین اسلامی هدایت کند.
انتهای پیام/781